Såkalla KI-kunst

Detaljebilde; Hans Magnus Sæle Kårstad, Infamous AI-hands (2023) Akryl på vegg og papir, papirutskrift, maskeringsteip. Cirka 60 cm x 104 cm

Eg studerer kunst ved Einar Granum Kunstfagskole, ein kunstskule plassert på sjølvaste hippe Grünerløkka. Under lunsjpausane - utanom å diskutera siste helgs fest, eller kor altfor dyrt oljemåling har vorte - har eit gjentakande tema våre kunstige intelligens (KI). KI refererer til datasystem som kan utføra oppgåver som krev menneskeleg intelligens, som biletframstilling. Ved hjelp av djuplæringsalgoritmar så kan KI ta tusenvis av bilete som allereie er tilgjengelege på nettet; til dømes verk av Jackson Pollock, for så å skapa eit nytt action painting meisterverk ved hjelp av ein enkel førespurnad. Det er denne sistnemnde evna som har fanga merksemda til mange av oss slitne kunststudentar; med kjensler som spenner frå avvisande haldningar; som at KI er ein forbigåande trend, til frykt for å bli erstatta - eit sentiment som ikkje er nytt. Eg meiner det er avgjerande å utforska moglegheitene som KI gir oss som kunstnarar, men først må me avklara eit par ting. Eg bruker adjektivet “såkalla” for å beskriva dette fenomenet, fordi omgrepet “KI-kunst” - utan kvalifikasjonar - avslører ein mangel på forståing rundt den historiske og teoretiske utviklinga til kunsten. Derfor ønskjer eg å visa fram ein (kanskje forenkla) oversikt over nyare kunsthistorie og dens teori for å finna nokre svar på desse kjenslene.

Hans Magnus Sæle Kårstad, Infamous AI-hands (2023) Akryl på vegg og papir, papirutskrift, maskeringsteip. Cirka 60 cm x 104 cm

I stor grad før oppfinninga av fotografiet var formålet til biletkunsten sidan renessansen, det å skapa realistiske skildringar av verda rundt oss, hovudsakleg i portrett og landskapsmåleri sjangrane. Men med oppfinninga av fotoapparatet på midten av 1800-talet vart det mykje enklare å fanga verda rundt oss, og den "tradisjonelle rolla" til kunsten fekk ein ordentleg utfordar. Dette førte til at den akademiske målaren Paul Delaroche, då han for første gong såg døme på fotografi rundt 1840, utbraut: “frå i dag er måleriet dødt”. Men måleriet døydde ikkje - den gamle førestillinga om måleriet, den såkalla mimetiske kunstteorien som vart arva frå Sokrates og Platon, døydde. Kunstnarar som anerkjende dette var friare til å eksperimentera, sidan dei ikkje lenger var avgrensa av eldre idear om kva kunst skal vera. Dermed var me vitne til framveksten av avantgarde-målarar, der dei mest representative for den nye kunstforståinga var ekspresjonistane. Kunstnarar som Kirchner, og teoretikarar som Wilhelm Worringer la vekt på den emosjonelle og psykologiske påverknaden til kunsten på betrakteren; kraftige penselsstrøk og sterke fargar over detaljerte skildringar. 

Det dukka likevel opp andre verk som ikkje kunne definerast som verken akademisk mimetisme, à la Paul Delaroche, eller uttrykk for indre erfaringar som ekspressjonismen; altså konseptkunsten. Kunstverk som Marcel Duchamps “Fountain” og Andy Warhols berømte “Brillo Boxes” var i ferd med å utfordra tidligare nemnde idear om kunsten, ved at dei tok/attskapte kvardagsobjekt - altså readymades - og kalla det kunst. Dette aktualiserer spørsmålet om kva som utgjer kunst, og korleis ein skal ta omsyn til KI-kunst problematikken. I 1964 besøkte Arthur Danto, ein filosof og kunstkritikar, ei utstilling på Stable Gallery i New York, der han så Warhols “Brillo Boxes” for første gong. Verket var enkelt og greitt ein haug med boksar som etterlikna emballasjen som vart brukt av Brillo-selskapet på deira produkt. Medan dei fleste tilskodarane var forvirra og sinte, slik at nokon til og med skreiv ned “SHIT” i gjesteboka, vart Danto imponert. Warhols “Brillo Boxes” var katalysatoren for ein ny teoretisk måte å sjå på og definera kunst. Danto innsåg at eit kunstverk ikkje nødvendigvis er sjølve objektet; dets formelle og estetiske kvalitetar; men heller ideen bak det og måten det blir presentert på. Så kva skil Warhols “Brillo Boxes” frå den du finn i butikken - og kvifor skulle Duchamps “Fountain”, altså eit enkelt pissoar, bli rekna som kunst? Danto skriv: 

“What in the end makes the difference between a Brillo box and a work of art consisting of a Brillo box is a certain theory of art. It is theory that takes it up into the world of art, and keeps it from collapsing into the real object which it is.” (frå “The Artworld”).

Danto fortel oss vidare at det er tolkinga og meininga rundt eit artefakt tildelt av kunstverda - det vil seia kunstnarar, galleristar, kritikarar osb. - som gjer at det blir eit distinkt kunstverk skilde frå andre objekt. Med andre ord; menneske må tilskriva eit objekt statusen som kunst, for at det skal bli det. Sidan den gongen har Dantos teori vore rådande, og den er etter mi meining den mest tilstrekkelege og mest autoritative kunst teorien, fordi den tilbyr ein måte å forstå det mangfaldige spekteret av kunstverk som eksisterer i samtidskunstverda sidan Duchamp rota det til. Me kan gjennom KI produsera visuelt imponerande bilete, men KI “sjølv” manglar evna til å tilskriva meining til “kunstverka” sine. Dette rammeverket hjelper oss med å filtrera ut bekymringar rundt “KI-kunst”. KI treng oss for å skapa faktisk kunst, ikkje omvendt, så det er ikkje snakk om erstatning. 

Så kva slags kunstnarisk potensial ligg i KI? I ekte Danto-ånd kan me seia at styrken til KI ligg i dens evne til å bli rekontekstualisert av menneske. Akkurat som Duchamp gjorde med sine readymades, kan me ta fruktene frå maskina ( eller machinemades) og gi dei ny meining ved å plassera dei i nye situasjonar - slik som til dømes samtidskunstnarane Refik Anadol og Mario Klingemann har gjort; der den førstnemnde kunstnaren har skapt psykedeliske installasjonar som viskar ut grensene mellom maskinalgoritmar og menneskeleg kreativitet. Såkalla KI-kunst kan altså bli kunst, men først må det møte eit menneske som Anadol, som skaper eit nytt rammeverk for tolking og meining rundt det. Det er nemleg berre eit anna verktøy - akkurat som den altfor dyre oljemålinga som vart nemnd tidlegare. Men same kva me gjer, la oss prøva å unngå dei Delaroche-aktige undergangsprofetiane. Smartare folk enn oss har grubla over kva kunst er, slik at ein kan seia - i alle fall sidan “Brillo Boxes” - at kunst handlar om meining og tolking, og at maskiner, same kor komplekse dei er, ikkje kan attskapa det.